เรียนรู้วัฒนธรรม

ลักษณะและความสำคัญของวัฒนธรรมไทย

          วัฒนธรรมไทยเป็นเอกลักษณ์ของชาติไทย เป็นผลรวมจากความรู้ ความคิด สติปัญญาของมนษย์ ที่สังคมสืบต่อกันมาโดยผ่านการปรับปรุงพัฒนาให้เหมาะสมต่อการเปลี่ยนแปลงตามยุคสมัยของสังคมไทย ทั้งวัฒนธรรมเดิมของไทยและวัฒนธรรมที่ได้รับอิทธิพลจากชนชาติต่างๆ ซึ่งถูกนำมาปรับปรุง ผสมผสาน และกล่อมเกลาจนเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมไทยไปในที่สุด

วัฒนธรรมไทยมีลักษณะและความสำคัญที่สะท้อนค่านิยมดังนี้

๑.สร้างความรักและความผูกพันในครอบครัว  

      ตัวอย่างเช่น วันสงกรานต์ซึ่งเป็นวันขึ้นปีใหม่ของไทยในอดีตนั้น ความรักและความผูกพันจะแสดงออกมาโดยบิดมารดาและญาติผู้ใหญ่จะจัดเสื้อผ้าชุดใหม่ให้แก่บุตรธิดา พร้อมเครื่องประดับตามฐานะเพื่อไปทำบุญ ขณะที่บุตรธิดาจะจัดเสื้อผ้าให้บิดามารดาและญาติผู้ใหญ่ได้สวมหลังพิธีรดน้ำดำหัว ส่วนในปัจจุบันคนไทยจะกลับบ้านเพื่อรดน้ำและพรจากบิดามารดา และญาติผู้ใหญ่เพื่อความเป็นสิริมงคลต่อชีวิต

 ๒.ความเคารพกตัญญูต่อผู้ใหญ่ และผู้มีพระคุณ
     วิถีไทยถือเอาความกตัญญูต่อผู้ใหญ่ และผู้มีพระคุณเป็นสิ่งสำคัญสูงสุด การตอบแทนพระคุณจะแสดงออกมาได้หลายรูปแบบ เช่น การบรรพชาอุปสมบทของชายไทยตอบแทนพระคุณบิดามารดาที่ได้เลี้ยงดูอุ้มชูมาแต่เล็กจนโต หรือการระลึกถึงพระคุณของบรรพบุรษในวันสารทไทย โดยจัดพิธีบังสุกุลให้แก่ผู้มีพระคุณที่ล่วงลับไปแล้ว
๓.ความศรัทธาในการทำบุญให้ทาน
   ในวันสำคัญทางศาสนา เช่น วันมาฆบูชา วันอาสาฬหบูชา เป็นต้น คนไทยแต่ละครอบครัวจะเตรียมของสำหรับทำบุญตักบาตรด้วยจิตใจศรัทธา นอกจากนี้การทำบุญยังเป็นสิ่งที่คนไทยถือปฏิบัติก่อนการเริ่มงานประเพณีต่างๆ เช่น วันสงกรานต์ วันลอยกระทง วันเข้าพรรษา ฯลฯ ความศรัทธาในการทำบุญ ยังจะเห็นได้จากการจัดให้มีทอดกฐิน การทอดผ้าป่าเพื่อให้พระสงฆ์ในพระพุทธศาสนาได้มีสิ่งของเครื่องใช้อันจำเป็นเพื่อการปฏิบัติธรรม ด้วยศรัทธาในการทำบุญนี้เองที่ทำให้สามารถสือต่ออายุพระพุทธศาสนามาจนถึงปัจจุบัน

๔.เอกลักษณ์ทางศิลปกรรม

        ซึ่งจะแสดงออกมาทั้งในด้านสถาปัตยกรรม เช่น การสร้างวัด บ้านเรือน ด้านจิตรกรรม เช่น การวาดภาพฝาผนัง ด้านวรรณกรรม เช่น ไตรภูมิพระร่วงเป็นต้น 

๕.การสร้างความสามัคคีในชุมชน

        ตัวอย่างที่เห็นได้ คือ ในวันเข้าพรรษา ชาวบ้านจะไปช่วยกันก่อเจดีย์ทราย ซึ่งนอกจากเป็นการทำบุญแล้ว ยังแสดงให้เห็นถึงพลังของชุมชน ในการที่จะทำนุบำรุงวัดในหมู่บ้านของตนให้เจริญยิ่งขึ้นอีกด้วย หรือในวันสงกรานต์ สมาชิกในครอบครัวจะร่วมกันทำความสะอาดบ้านเรือนและสิ่งของเครื่องใช้เพื่อต้อนรับวันปีใหม่ หรือวันสำคัญทางศาสนา ชาวบ้านจะร่วมมือกันจัดเตรียมสิ่งของสำหรับไปทำบุญ 

๖.เอกลักษณ์ทางภาษา

         ชาติไทยมีภาษาเป็นของตนเอง ภาษาไทยเป็นภาษาที่มีเอกลักษณ์โดดเด่น การใช้ภาษาไทยของคนไทย มีลักษณะสำคัญคือ การเป็นคน เจ้าบทเจ้ากลอน ซึ่งพบได้ในการละเล่นทั่วไป เช่น ลำตัด มโนราห์ เป็นต้น การใช้ภาษาในงานนี้ จะมีการใช้ถ้อยคำที่ลึกซึ้ง มีความหมาย และยังแฝงไปด้วยไหวพริบปฏิญาณในการคิดคำโต้ตอบอีกด้วย

๗.ความยับยั้งใจแบะความมีระเบียบวินัย

            ตัวอย่างเช่นการผิดผี หมายถึง การต้องปฏิบัติตามกฎเกณฑ์ที่บรรพบุรุษได้ถ่ายทอดมา การละเมิดกฎเกณฑ์นั่นถือว่าผิดผี ซึ่งต้องมีการขอขมาและมีการลงโทษโดยผู้สูงอายุที่เป็นตัวแทนของบรรพบุรุษเป็นผู้แนะนำ ตักเตือนและดำเนินการ เช่น หนุ่มสาวที่ยังไม่ได้แต่งงานกันอย่างถูกต้อง ห้ามถูกเนื้อต้องตัวกัน ซึ่งสิ่งนี้ถือเป็นการสร้างวินัยและการยับยั้งใจเพื่อป้องกันไม่ให้มีการกระทำเกินควร ถ้าใครประพฤติผิดถือว่า “ผิดผี” ต้องมีการลงโทษโดยการ “เสียผี” คือ มีการชดใช้การกระทำผิดนั้น 

อย่างไรก็ตามวัฒนธรรมไทยดังกล่าวข้างต้น กำลังจะถูกลบเลือนไปในสภาพปัจจุบัน สุนทรียภาพอันเกิดจากภาษาและดนตรีที่ไพเราะพริ้งด้วยท่วงทำนองได้ถูกทดแทนที่ด้วยบทเพลงสมัยใหม่จากต่างชาติในวันสงกรานต์ พฤติกรรมที่แสดงออกให้เห็นถึงความเอื้ออาทร ความห่วงใย และความปราถนาดีที่จะมีให้แก่ผู้อื่น ความสุขจากการประพรมน้ำ ถูกแทนที่ด้วยบุคคลบางกลุ่ม ไม่สนใจในความเจ็บปวดและอุบัติเหตุที่เกิดขึ้น ให้วันไหว้ครูกิจกรรมหลายอย่างถูกยกเลิกไป พิธีกรรมอันเคยสง่างามถูกกระทำแบบง่ายๆ ให้เสร็จสิ้นโดยเร็ว

          ถึงแม้ว่าจะเป็นไปได้ยากที่เราจะเรียกร้องให้นำเอาวัฒนธรรมไทยอันดีงามทั้งหมดในอดีตกลับมาสู่ยุคปัจจุบัน แต่ถ้าคนไทยได้ตระหนักถึงคุณค่าและดัดแปลงให้เหมาะกับยุคสมัย ก็เท่ากับว่าเราเป็นผู้หนึ่งที่ได้จรรโลงวัฒนธรรมอันดีงามให้คงอยู่คู่กับสังคมไทยสืบไป